ردیف

عنوان

تاریخ

زمینه

توضیحات

1

تپه حسنلوی دیزج خلیل

قبل از اسلام

آثر باستانی. فرهنگی.ملی

(ملموس)

2

قوچ های سنگی

قبل از756 شمسی

اثر تاریخی-فرهنگی

(ملموس)

دو قطعه قوچ سنگی در دیزج خلیل وجود داشت که یکی ازنشانه های حایز اهمیت این روستا قبل از 756 شمسی(حاکمیت اوزون حسن) بود لیکن یکی از آنها در دهه های اخیربه سرقت رفته و یکی دیگر از این قوچ ها در ساختمان دهیاری محافظت می گردد.

3

سند ملی

آبان/1185 شمسی

اثر تاریخی

(ملموس)

سند تیول دیزج خلیل با تائید پادشاهی قاجار از طرف جعفر قلی خان به میرزا ابراهیم و متعاقبا به مهرجان بانو خواهر محمد شاه قاجار منتقل و واگذار می گردد.کپی اسناد درجلد اصلی..

4

مساجد

قبل از 1200 شمسی

اثر تاریخی-مذهبی

(ملموس)

مساجدی که در حال حاضر دارای سقف نوشته برای بازسازی می باشند، نشان از وجود سه مسجد قبل از سال 1200 شمسی دارند (مسجد خلیللو بازسازی سال 1240ق- مسجد دیزه 1241ق و مسجد قارا بازسازی 1247 ق). تعدادی از مساجد تخریب شده اند که تاریخ آنها به نظر قدیمی تر می رسید.

5

بازار

هفتگی

قبل از 1200 شمسی

اثر تاریخی.اقتصادی

(ناملموس)

بنا به نوشته ادوارد کرانول براون سیاح ، در سال 1266 شاهد بازار هفتگی بوده است. این بازار هفتگی در طول تاریخ به عنوان مرکز اقتصادی مطرح و تا سال های 1325 نیزمراودات فروش کالا با بازار قارقا(کرکی- چرچی) در ساحل دریاچه ارومیه(مسیر عجب شیر-مراغه) داشت. بازار دیزج خلیل هنوز دارای رونق و به صورت هفته ای یک روز فعال می باشد.

6

حمام خلیللو

دوره زندیه-صفویه

اثر تاریخی

.بهداشتی. فرهنگی

( ملموس)

ساخت این حمام به اواخر دوره زندیه و اوایل صفویه می رسد و در سال 1396ثبت ملی شده و برای فعالیت مجدد نیازمند تامین هزینه ناچیز مرمت می باشد. یکی از حمام های مشابه درمحله دیزه ، بدلیل تخریب از بین رفته است.

7

ابلاغ مالیات

13/1/1227 شمسی

فرهنگی.

تاریخی

( ملموس)

با تصویب محمد شاه قاجار و به تائید قهرمان میرزای قاجار مبلغ مالیات بر در آمد روستا ابلاغ گردیده است(سندملی درجلد اصلی)

8

نفی بلد

آذر/ 1245 شمسی

میراث فرهنگی . قضایی

(ملموس)

یکی از افراد بدلیل مشکوک به قتل بودن با اجماع نظر طرفین دعوا و با مداخله ریش سفیدان و عالیشان کرم وکیل (معتمد محلی)به پرداخت دیه و نفی بلد دائمی محکوم و حکم به اجرا گذاشته شده است که نشان از اولویت قدرت ریش سفیدان بر قانون آنرور بود.( اسناد درکتاب اصلی)

9

پادشاه در روستا

28/تیر/1285 شمسی

اثر فرهنگی ناملموس

محمد علی شاه همانند پیشینیانش به همراه مادر و همراهان برای بررسی املاک و تفریح در دیزج خلیل حاضرو اقامت می کنند( منابع در کتاب اصلی)

10

ایستگاه راه آهن

1293 شمسی

اثر تاریخی.

گردشگری.

اقتصادی

(ملموس)

در سال 1293 ایستگاه راه آهن دیزج خلیل در مسیر خط راه آهن صوفیان – شرفخانه افتتاح  شد که یکی از مسیرهای ارتباطی روس ها برای اهداف نظامی- اقتصادی بود. امروزه این خط آهن به خط ریلی تبریز -سلماس تبدیل شده است. در حال حاضر صرفا به عنوان ایستگاه مسافری بخشی از شهرستان شبستر مورد بهره برداری قرار می گیرد.

11

مکتبخانه رسمی

30/6/1311 شمسی

میراث فرهنگی.علمی (ناملموس)

قبل از ایجاد مدرسه رسمی، سه نفر از خیّرین با آوردن یکی از مکتبداران با سواد،  مکتبخانه ها را از منازل ومساجدخارج و در یک جا متمرکز کرده و تحصیل رسمی شروع می شود.

12

خشکسالی و مهاجرت از روستا

16/5/1312 شمسی

سند فرهنگی (ملموس)

انعکاس دلایل مهاجرت به استانبول متاثر از مشکلات خشکسالی و غیرفعال شدن قنات­ها با مکاتبه مستقیم توسط مهاجرین به رضا شاه صورت گرفته که مدت زمان یکماه مورد رسیدگی قرار گرفته است..( سند ملی درکتاب اصلی)

13

مدرسه کلاسیک و مختلط مینو

8/3/1316

شمسی

سند فرهنگی (ملموس)

در 8/3/1316 مکاتبه مستقیمی با رضا شاه برای اخذ مجوز ساخت مدرسه ابتدایی کلاسیک صورت پذیرفته و در سال تحصیلی 1319 اولین مدرسه کلاسیک با پیگیری رضا خورشیدی با نام مدرسه مینو افتتاح می گردد.( سند ملی درکتاب اصلی).

14

واگذاری سند ملکی

22/11/1332 شمسی

سند فرهنگی

(ملموس)

در شروع حکومت پهلوی روستا از تیول قاجار خارج و به خالصه تبدیل و در 1332 شمسی اسناد ملکی ثبتی با تلاش سید احمد گلشن دیزجی به ساکنان واگذار گردید.( سند اداری درکتاب اصلی)

15

تیم ورزشی گروهی

تابستان 1340

شمسی

اثر فرهنگی ورزشی (ناملموس

اولین تیم ورزش فوتبال روستایی از سال 1345 در دیزج خلیل تشکیل که با کسترش تیم های دیگردر سطح روستا به ایجاد نشاط در بین مردم اقدام کرده اند. در سال 1397یکی ازاین تیم ها موفق به صعود استانی گردید. سایر رشته های ورزشی انفرادی نیز فعال می باشند

16

برق خانگی

پائیز/1344شمسی

اثرفن آورانه آوری

با تلاش مرحوم محمود مرندی و ریش سفیدان در سال 1344 برای اولین بار با ایجاد موتورخانه برق دیزلی و ایجاد شبکه برق، ساکنین از برق بهره مند شدند.و بعد از سال ها به شبکه سراسری پیوست.

17

دبیرستان متوسطه خورشیدی

30/6/1350 شمسی

اثر فرهنگی.علمی (ملموس)

اولین دبیرستان به سال 1350 با همت رضا خورشیدی به صورت مختلط افتتاح و شروع به کار نمود. ترک تحصیل و مشکل دانش اموزان از رفتن به مدارس شهرستان منتفی گردید. در سال های بعد با ایجاد مرکز فنی حرفه ای و دانشگاه آزاد با همکاری خیرین مرحوم محمود مرندی ومرحوم عبداله مالکی ، تحصیلات عالیه و فنی نیز در منطقه رشدصعودی بخود گرفت

18

آب لوله کشی بهداشتی

تابستان 1350

شمسی

اثر فرهنگی. بهداشتی

(ملموس)

با همت مردمی در سال 1350 با ایجاد منبع آب زیرزمین و با استفاده از آب چاه عمیق، اولین سیستم آبرسانی بهداشتی و لوله کشی شده به منازل وارد شد.

19

خانه بهداشت

بهار/1356

شمسی

اثر فرهنگی. بهداشتی

(ملموس)

اولین خانه بهداشت رسمی در سال 1356 در محیطی کوچک افتتاح و با گذشت زمان در در سال 1369به همت یک بانوی خیر( عشقی) اولین خانه بهداشت مدرن با تمام امکانات در سال 1369 در دیزج خلیل افتتاح و فعال گردید.

20

ارتباط تلفنی

1362

شمسی

اثر فن آورانه

در سال 1362 به درخواست مردمی و همیاری عمومی، ایستگاه شبکه تلفن در روستا افتتاح و خطوط تلفن به مشترکین واگذار گردید.سابقه تلگراف به 1324قمری دارد

21

صندوق قرض الحسنه

1365

شمسی

اثر فرهنگی . اقتصادی

( ملموس)

در سال 1365با همت مردمی، اولین صندوق قرض الحسنه رسمی با مشارکت عمومی در دیزج خلیل فعال و تا کنون ادامه فعالیت دارد.

22

خانه تاریخی ملا زاده

30/4/1393

شمسی

اثر فرهنگی. تاریخی

(ملموس)

خانه تاریخی ملازاده با 490 عرصه(تاریخ اتمام بنا 1275-1274 شمسی) و دارای اعیانی که محل اقامت برخی از پادشاهان و ولیعهد های قاجار بوده در آثار ملی ثبت شده. مرمت این خانه در مراحل پایانی قراردارد.

23

جشنواره نوروزی

3/1/1396

شمسی

فرهنگی. اقتصادی. گردشگری(ناملموس)

در راستای گردشگری، فرهنگی و اقتصادی اولین جشنواره نوروزی و بازدید از آثار تاریخی دیزج خلیل افتتاح و همه ساله برگزار می گردد.

24

پارک ملت

بهار1396

تفریحی.

گردشگری (ملموس)

به همت مردمی و همیاری دهیاری پروژه ساخت پارک از سال 1396شروع واولین پارک تفریحی با وسایل ایمنی و در محیطی امن ایجاد ومورد بهره برداری قرار گرفت

25

سالن ورزشی 2000 نفری

1389

شمسی

فرهنگی . ورزشی

(ملموس)

با همت مردمی در سال 1389ساخت سالن ورزشی 2000 نفری در دیزج خلیل شروع وخاتمه یافته و مورد بهره برداری قرار گرفت که امروزه یکی از سالن های حایز اهمیت شهرستان شبسترمی باشد.

26

کتاب سیمای دیزج خلیل

1380 شمسی

فرهنگی

(ملموس)

تالیف محمد علی نقابی در مورد تاریخ شفاهی ,منوگرافی دیزج خلیل

27

کتاب دیزج خلیل

بهار 1397

تاریخی و فرهنگی

( ملموس)

تالیف صادق کرم زاده در مورد تاریخ مستندو شفاهی و منوگرافی دیزج خلیل

28

نقاشی مینیاتور

قبل از 1360 شمسی

اثر فرهنگی

( ملموس)

4 قطعه مینیاتور باقی مانده از اثر های هنری میرزا علی اکبر فیروزیان در اختیار وراث این هنرمند قرارداردو الباقی در زمان حیاتش توسط دلالان به کشورهای اروپایی ارسال و فروخته شده اند.

29

تالاب گیچی قیران

نامعلوم

اثر طبیعی و گردشگری

(ملموس)

این تالاب تقریبا از سال 1330 خشک شده بود که در سال 1397 مجددا آبگیری طبیعی شده مورد بازدید گردشگران قرار گرفت ولی بدلیل خشک سالی مجددخشک شده است.این تالاب در نزدیکی قلعه حسنلو قرار دارد.دالاعات جامع در این مجلد.

30

شادمانه ازدواج

به قدمت تاریخ روستا

فرهنگی

(نا ملموس)

این مراسم با دلدادگی یا انتخاب خانواده مقابل شروع و پس از طی مراحل خواستگاری غیررسمی بعد رسمی( دانیشیق گئجه سی)، خرید وسایل عروس، پارجا کسمه، عقد،حنابندان، مراسم ساغدوش و سلدوش،شب زفاف، حمام عروس ، گلین گورمه( پاتختی) ال اوپمه(پاگشایی) خاتمه می یابد.

31

شادمانه چیلله گئجه سی

یه قدمت تاریخ روستا

فرهنگی

(ناملموس)

در شب چله با حضور در منزل بزرگان ،خواندن و گفتن بایاتی ها، تاپماجا ها، داستان ، شعرخوانی، نوازندگی، گفتگو در مورد سال زراعی جدید، برنامه ریزی برای شب نشینی های بعدی، ... شروع و همزمان خوراکی ها و تنقلات بومی مورد استفاده قرار می گیرد ودر پایان با هندوانه پذیرایی نهایی صورت می گیرد. شال سالما از مراسم سنتی این شب بود .

32

شادمانه آخیر چهار شنبه

به قدمت تاریخ روستا

فرهنگی (ناملموس)

در دهه های قبل این شب را در سه هفته متوالی گرامی میداشتند(اول چهارشنبه، یالانچی چهار شنبه، آخیر چهار شنبه) و در هر سه شب در پشت بام ها آتش روشن می کردند.و سروده های محلی می خواندند،فردای آنروز به سر قنات رفته و باورهای بومی را به اجرا درآوردند.هنوزخرید چهارشنبه آخر سال از پر اهمیّت ترین برنامه خانواده ها محسوب می گردد.و عیدانه بزرگسالان و کودکان(اینه ، شانه چوبی ،دستمال ، کوزه سفالی،جوراب) در همان روز خریداری می شود. هنوز هم تعدادی از افراد پایبند رسوم سنتی هستند.

33

شادمانه نوروز

به قدمت تاریخ روستا

فرهنگی

( ناملموس)

چند روز به عید مانده اقدام به نظافت کلی و گرد گیری خانه (توز آلماخ)و با استفاده از خاک های معدنی و جارو نرمه دیوارها رنگ آمیزی می شد. پخت غذا های محلی و ماندگار مانند دولمه و آبگوشت ، شیربرنج.... تخم مرغ رنگی  به میزان زیاد تهیه ودر محل خنگ نگهداری می گردید. مردم درمساجد و خانه ها منتظر تحویل سال شده و بعد از تحویل سال به دیدار بزرگان می روند.هنوز تعدادی از افراد پایبند رسوم سنتی هستند.

34

شادمانه نمایش عمومی

( خان خان اویونی)

ریشه در دوره قاجار دارد

فرهنگی

 ( ناملموس)

تا سال 1330 نمایشنامه انتقادی خان خان اویونی در میدان بزرگ توسط ریش سفیدان و میانسالان در تعطیلات اولیه نوروزی به اجرا در می آمدودر پایان با جمع آوری تنقلات وپول ، هدایای بین نمایش دهندگان و فقرا به صورت نامحسوس تقسیم می گردید. این نمایش جنبه انتقادی و آموزشی داشته و مردم را با برخی قوانین آشنا می نمود.الاعات تکمیلی در این مجلد

35

شادمانه قرانی

بعد از اسلام( از قرن 5-6 هجری به بعد)

فرهنگی – مذهبی( ناملموس)

از اواخر پاییز مردان و جوانان در جلسات شبانه برای آموزش و خواندن قرآن (مقابله)در مساجدو زوایا جمع شده و این جلسات حدود سه ماه طول می کشید. در روز پایانی، مراسمی در مسجد اجرا می شد( قرآن چیخما) که همه قرآن خوانان هر کدام بنا به توان خود یک مجمعه( سینی بزرگ) غذا و خرما و سبزیجات و نان به جلسه آورده و از عموم مردم پذیرایی می کردند.

36

شادمانه چاووشی

بعداز اسلام(از قرن 5-6هجری به بعد)

فرهنگی مذهبی

( ناملموس)

سفر به عتبات عالیه همیشه همراه بود با چاووشی خوانی در فضایل معصومین(س) و همچنین اشاره به چگونگی پیمودن راه و اداب زیارت. هم موقع شروع سفر و هم موقع برگشت مردم با همراهی چاووش ، مسافران را بدرقه و مشایعت می کردند. مراسم با دادن غذای نذری و تقسیم سوغات خاتمه می یافت و فرد زائر مسمی به لقب کربلایی ، حاجی یا مشدی می گردید.

37

شادمانه  بازی های محلی

از قدیم الایام

فرهنگی ورزشی

( ناملموس)

بازی های متعدد محلی از جمله پیل دسته، آشیق اویونی، قوندوم-قوندوم،میزراق سالما،توپ عربی، آتدی ویردی، پیل دسته،ایدی قوسدی، جولیا سالما، دونبالان پیستان، قئی قالا، گیزیلین قاچ، یومورتا اویونی و..... در بین کودکان و جوانان ومیانسالان مرسوم بوده که در حال حاضر اثری از بیشتر آنها عملا بجا نمانده است. در جشنواره های نوروزی روستا برخی از این بازها به نمایش گذاشته می شود.

38

شادمانه غدیر

بعداز اسلام ( از قرن 5-6هجری به بعد)

فرهنگی مذهبی

( ناملموس)

در شب عید غدیر با استفاده از وسایل آرایشی بویژه حنا و سرمه برای خانم ها و آقایان  به استقبال عید غدیر رفته و تمامی مردم برای دیدار سادات و بزرگان راهی منازل همدیگر می شدند.که امروزه با تغییراتی این سنت هنوز پا برجاست..(باجی قارداشلار ثوابیندا اولاسیز)

39

سوگواره رمضان

بعداز اسلام( از قرن 5-6 هجری به بعد)

فرهنگی –مذهبی

( ناملموس)

در شب اول ماه رمضان مردم برای رویت ماه پشت بام رفته و این عمل رااز مستحبا ت موکد میدانستند، برابر روش روزه را بجا آورده ودرطول ماه در مجالس خانگی( بویژه بانوان) و مساجد حضور می یافتند. در شب های قدر با عزاداری و قرآن سرگرفتن ونماز مستحبی و قضا تا دیر وقت در مساجد حضور می یافتند. در شب آخر ماه رمضان برای رویت هلال ماه شوال به پشت بام رفته و تلاش برای دیدن ماه می نمودند. روز عید فطر ضمن پرداخت خمس و ذکات و دین های شرعی بعداز تبریک دسته جمعی ، هرکس برای تجدید دیدار و گفتن تبریک به منازل بزرگان می رفتند. این برنامه های مذهبی با تغییراتی جزیی هنور به قوت خود باقیست

40

سوگواره محرم

بعداز اسلام

( از قرن 5-6هجری به بعد)

فرهنگی . مذهبی (ناملموس)

سوگواره محرم و صفر تا دهه 60 به صورت شصت روزه انجام می گرفت و مردم از اول محرم به پوشیدن لباس مشکی ، حضور در مساجد، سینه زنی و زنجیر زنی ، تزیین شبیه های شهدای کربلا، رفتن به مساجد محله های7گانه برای تعزیت، تزیین اسب و قفل زدن به لباس، پوشیدن لباس اسرا، استفاده از شبیه خوان شمر برای اسرا، دادن نذورات مختلف درمسیرحرکت دستجات عزاداری محلات ، اجرای مراسم شام غریبان، صبح مزار مراسم محرم را خاتمه داده ودر ماه صفر صرفا مراسم سخنرانی و درروز اربعین و شب وفات پیامبر(ص) نیز عزاداری صورت می گرفت .پذیرایی با غذای گرم هم در این ایام صورت می گرفت که در حال حاضر این ایام کاهش یافته ولی مراسمات طبق سنت قدیم برگزار می گردد.

41

حامیان آزادی

دوره مشروطه

فرهنگی سیاسی

( نا ملموس)

بنا به قول تعدادی کثیری از سالخوردگان محلی، مردم دیزج خلیل در جنگ های ترکمچای، هرات ، ، انقلاب مشروطه و همراهی با مدافعان تسوج جزء نیرو های اثر گذار بودند ولیکن ازتاریخ و اسامی آنها اطلاعات موثقی بطور مکتوب دردست نیست . از جمله افراد فعال درانقلاب مشورطه میتوان به فردی به نام میرهاشم دیزج خلیلی فرزند میرباقر و سلطان علی بیک اشاره نمود. همچنین در نبرد بین ایران و عراق تعداد 34 نفر شهید وچندین آزاده و مجروح و یک نفر شهید در سوریه بنام دیزج خلیل قید شده است.

42

شادمانه قربان

بعداز اسلام

( از قرن 5-6هجری به بعد)

مذهبی.

فرهنگی

(ناملموس

در عید قربان خانواده های متول انفرادا وبرخی خانواده ها به صورت مشترک اقدام به قربانی کردن گوسفند کرده و من دیدار با افراد فایل، نیازمندان و حاجیان ، مقداری از گوشت را هدیه میداند.( حاجیلار ثوابیندا اولاسیز)

43

مطالبه ها

1315

فرهنگی

(ملموس)

اسناد مطالبه گری از دارالشورای ملی مبنی بر دادخواهی و......(درهمین مجلد)